Shell ziet gas als een transitiebrandstof. Maar er is slechts beperkte ruimte om broeikasgassen uit te stoten binnen het zogeheten koolstofbudget, en gas is nog steeds een fossiele brandstof. Kan gas onderdeel zijn van een strategie naar duurzame energie?

Elke beeldspraak loopt wel ergens mank, maar met een beetje goede wil kunnen we de atmosfeer van onze aarde zien als een spons, een emmer of een ballon. Een spons die niet oneindig lang vocht kan opnemen, een emmer die overloopt bij die laatste druppel, een ballon die op knappen staat. In jargon zou dat kunnen klinken als: het koolstofbudget gaat zo lang mee totdat een 66 procent kans dat de opwarming van de aarde deze eeuw beperkt blijft tot maximaal 2 graden Celsius ten opzichte van de pre-industriële periode, wordt overschreden. In gewonemensentaal: het koolstofbudget geeft aan hoeveel broeikasgassen we de lucht in mogen blazen, zonder de aarde definitief naar de knoppen te helpen. Heel lang duurt het niet meer, voordat het koolstofbudget op is. Op theguardian.com staat een heuse Carbon countdown clock die voor je neus het wereldwijde koolstofbudget laat wegtikken. Daar kun je knap zenuwachtig van worden. In het huidige tempo hebben we dat in ongeveer negentien jaar opgesoupeerd.

Het is dus hoogste tijd om een plan te maken om alles waarmee we fossiele brandstoffen (olie, kolen en gas) uit de grond halen en verbranden, stil te leggen en af te tuigen. Een gepland vaarwel van fossiel zou goed aansluiten bij het Klimaatakkoord van Parijs. Daar spraken 195 landen in 2015 af om de uitstoot van broeikasgassen zo snel mogelijk te beëindigen.

Shells eigen opvatting

Over de route daarheen hebben ze bij Royal Dutch Shell hun geheel eigen opvatting. Hoewel Shell's chief executive officer Ben van Beurden in de Financial Times van 2 februari 2017 zegt 'klimaatverandering is echt en het is nodig om daar naar te handelen', richt Shell zich in de praktijk voorlopig op olie en vooral gas. Een jaarlijkse investering van voorlopig minder dan 1 miljard dollar in hernieuwbare energiebronnen steekt mager af tegen de jaarlijkse investeringen van 25 tot 30 miljard dollar in olie en gas steekt. Vorig jaar kocht Shell voor 71 miljard dollar de BG Group, om op de wereldmarkt steviger in het zadel te komen voor aardgas en liquefied natural gas (LNG). Daarmee geeft het bedrijf zijn koers duidelijk aan.

Shell zegt gas te zien als een transitiebrandstof: gascentrales kunnen kolencentrales vervangen en sluiten mooi aan bij windmolens en zonnepanelen. Die zijn namelijk grillig in hun aanbod. Gascentrales kunnen, in tegenstelling tot kolencentrales, makkelijk extra stroom leveren als windmolens en zonnecellen het even laten afweten of op momenten dat er een piekvraag is. Verder verwacht Shell dat LNG als brandstof voor scheepvaart en vrachtverkeer een gouden toekomst tegemoet gaat.

Gouden tijden voor fossiel

'De olie- en gaswereld voelt zich nog veel te senang bij het winnen van olie en gas', zo verklaart energieconsultant en voormalig Shell-manager Adriaan Kamp de voorkeur voor fossiele brandstoffen op follow-this.org. 'Ondanks alle negatieve berichten zijn het gouden tijden. Het geld stroomt lekker. De wereldeconomie groeit. Bovendien denkt de olie- en gasindustrie dat cleantech nog te duur en te klein is.'

Laten we wel wezen, het omschakelen van kolen naar gas is voor het
klimaat deels positief. In de wereldwijde energiemix heeft vooral het groeiende aandeel kolen de afgelopen tien jaar ervoor gezorgd dat er meer broeikasgassen worden uitgestoot. Het International Energy Agency (IEA) verwacht dat bij een business-as-usual-scenario
tussen 2013 en 2035 meer dan 1.000 gigawatt aan nieuwe kolencentrales
wordt opgetrokken, vooral in Azië. Als deze centrales 50 jaar blijven
draaien, souperen ze met een totale uitstoot van 300 gigaton CO2 een
groot gedeelte van het koolstofbudget op, waarschuwt het IEA. Zou je in
plaats van kolen- gascentrales bouwen, dan scheelt dat 50 procent aan
broeikasgasemissies. Om die reden stelt het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) dat aardgasturbines een geschikte technologie zijn als brug naar een lower-carbon economy.

Overstappen op gas sluit alternatieven uit

Klinkt goed. Maar pas op, een toename van het gasaanbod kan ook andere gevolgen hebben, waarschuwen wetenschappers van het Stockholm Environment Institute. De bouw van gascentrales verhoedt weliswaar dat nieuwe kolencentrales worden ingekapseld in het energiesysteem - zo'n lock-in leidt onherroepelijk tot een langdurig hogere CO2-uitstoot. Maar de keerzijde van overstappen op gas is dat je daarmee alternatieven uitsluit - alternatieven die ons uiteindelijk moeten helpen aan energie zonder broeikasgasuitstoot. De aanleg van een infrastructuur om gas te winnen, te verwerken, te transporteren en te verbruiken is namelijk peperduur. Hoe meer geld er wordt geïnvesteerd in deze gasinfrastructuur, hoe minder geld er resteert voor investeringen in écht duurzame energie. Bovendien, als landen overstappen op gas, hebben ze geen of amper duurzame energie nodig. En dat zou wel eens lang zo kunnen blijven: landen die zwaar investeren in de gasinfrastructuur gaan twintig jaar later niet zomaar overstappen op andere, duurzamere, energiebronnen.

De aanleg van deze nieuwe gasinfrastructuur kan, volgens een van de scenario's  van de IEA, leiden tot een 'gouden eeuw van gas': de infrastructuur werkt als een vliegwiel dat de gasprijzen verlaagt en het gasverbruik omhoog stuwt. Daarbij is het nog maar de vraag of een toenemend gasaanbod daadwerkelijk leidt tot vervanging van kolencentrales. Gas heeft namelijk als voordeel dat het ook kan dienen voor gebouwverwarming, voor de industrie en in toenemende mate als transportbrandstof. De CO2-winst die daar te behalen is, is veel kleiner dan de CO2-winst door vervanging van kolen door gas. Bij LNG is het maar de vraag of het klimaatwinst oplevert. Het kost veel energie om van aardgas LNG te maken. Uiteindelijk zal de gouden eeuw van gas, zo becijferen de wetenschappers van het Stockholm Environment Institute, kunnen leiden tot een temperatuurstijging van 3,5 graden Celsius.

Een veilige 'brug' naar een duurzaam energiesysteem vereist 'vangrails', adviseren de Zweedse wetenschappers. Als politici gas als transitiebrandstof willen gebruiken, moeten ze voorkomen dat goedkoop gas de vraag naar energie aanjaagt (bijvoorbeeld met een belasting op CO2-uitstoot) en ervoor zorgen dat gas dáár wordt ingezet waar de klimaatwinst het hoogst is. Verder moeten ze ervoor zorgen dat de CO2 die vrijkomt bij de verbranding van gas wordt afgevangen en opgeslagen, en dat er geen methaan - aardgas bestaat voor het grootste deel uit methaan, dat een 86 keer sterker broeikaseffect heeft dan CO2 - weglekt bij de winning en distributie van gas. Dat laatste kan namelijk een behoorlijke wissel trekken op de klimaatwinst die er met gas valt te behalen. De lastigste klus is echter om aan deze transitieperiode een einde te breien.

Shell wil maximaal flexibel blijven

Shell laat zich over de duur van deze periode niet uit; het bedrijf wil maximaal flexibel blijven. Op een voorstel van een deel van de aandeelhouders om de bedrijfskoers te verleggen naar duurzame energie en zichzelf CO2-doelen te stellen in de geest van het Klimaatakkoord van Parijs (voorstel op initiatief van Follow This van mei 2017), reageert Shell dat het vergroten van het aandeel aardgas in de mondiale energiemix de grootste klimaatbijdrage is die het bedrijf kan bieden. Dikke kans dat die strategie in de toekomst hoe dan ook slecht afloopt. Óf Shell verkoopt lang en veel gas, wat misschien goed voor de aandeelhouders is, maar het leidt tot een vertraagde omschakeling naar duurzame energie en tot opwarming van de aarde met misschien wel 3,5 graden Celsius. Óf de wal keert het schip en Shell moet, ondanks de gigantische investeringen in gas, deze voortijdig afschrijven, een term waarmee boekhouders weggegooid geld omschrijven. In de financiële wereld wordt dit risico, dat de hele fossiele industrie loopt, omschreven als de carbon bubble. Shell kan het uiteenspatten van die fossiele zeepbel voorblijven, door winsten voortaan te investeren in duurzame energie. Of, zoals Shell-ceo Van Beurden het begin dit jaar zelf verwoordt: 'Climate change is real (and) action is needed.'